فیروزه و روش تشخیص حرفه‌ای آن + تمام خواص سنگ فیروزه + احادیث

در این مقاله همه آن چیزی که درباره سنگ فیروزه لازم است بدانید گردآوری شده است. تاریخچه مختصری از این سنگ گران بها، شناخت انواع آن، خواص فیروزه و فواید براساس احادیث معصومین (ع) و منابع علمی، نحوه تشخیص اصل بودن این نگین، روش های نگهداری از آن، بهترین معادن این سنگ در دنیا و همچنین تصاویر برخی از معروف ترین جواهرات ساخته شده از این گوهر را در ادامه مشاهده خواهید کرد.

تاریخچه مختصر سنگ فیروزه

سنگ فیروزه به واسطه رنگی و خواصی که دارد در گذشته نمادی از بهشت خدا بر روی زمین تلقی می‌شده ‌است. این گوهر را اگر قدیمی ترین سنگ قیمتی تاریخ ندانیم قطعا به عنوان یکی از قدیمی ترین سنگ های جهان دارای تاریخی طولانی می باشد. در ایران باستان این سنگ را “پیروزه” به معنای پیروزی می‌خواندند، اما اعراب این واژه را معرب کرده و “فیروزه” نام نهادند. در زبان انگلیسی نیز این کلمه به معنی “سنگ ترکی” برگرفته از واژه فرانسوی Pierre Turquise است و آن برگرفته از این واقعیت تاریخی می‌باشد که در زمان‌های دور، ایران و سایر کشورهای خاور میانه از طریق راه ترکیه، این سنگ ارزشمند را به اروپا صادر می‌نمودند و تصور مردمان این بوده‌است که این سنگ در ترکیه استخراج می‌گردد.

نکته جالب این است که در ترکیه به آن fayruz گفته می‌شده است و استخراج مرغوب ترین سنگ در ایران، آن هم در یکی از اولین معادن بزرگ این گوهر در جهان در نیشابور پیشینه‌ای سه هزار ساله داشته‌است. در ایران ما برای قرن های زیادی به طور وسیعی برای تزیین اشیاء، مساجد و داخل و خارج بسیاری از ابنیه مهم استفاده گردیده است. این روش ساخت و ســاز ایرانی بعدها به شبه قاره هند نیز راه پیدا نمود و در ســاخت بنای تاج محل نیز از این نگین ارزشمند استفاده شده است.

شناخت فیروزه

اگر بخواهیم بسیار تخصصی بحث کنیم بایستی گفت که این گوهر آبی آسمانی، یک کانی از جنس فسفات آبدار آلمینیوم و مس با ساختار بلوری کج وجهی است که شفافیتی کدر و مومی شکل دارد و دارای درجه سختی ۵-۶ در مقیاس مو می باشد. (مو Moh معیاری برای تعیین درجه سختی از ۰ تا ۱۰ است که سخت‌ترین آن‌ها الماس با درجه سختی ۱۰ است.)

از خواص فیروزه می توان به رنگ بسیار دلربای آن اشاره نمود که بسته به نوع آن می‌تواند بسیار گران و یا ارزان باشد. رنگ جذاب و آبی این سنگ زیبا به علت وجود عنصر مس می‌باشد. اگر این نگین در منطقه‌ای که میزان مس معادن آن زیاد است استخراج گردد، آبی آن بیشتر و به رنگ آبی آسمانی خواهد بود. اغلب تغییر رنگ آن از آبی به سبز به دلیل از دست دادن آب درون نگین بر اثر گذشت زمان است. اساسا علت تفاوت رنگ سنگ به علت نسبت آهن به مس می‌باشد.

اگر در معدن، قسمتی از آلومینیوم توسط آهن جایگزین گردد، به رنگ مایل به سبز و اگر میزان روی زیادتر باشد، به ترکیبی از رنگ‌های زرد و ســبز مشاهده می‌گردد که اغلب پدیده ای نادر می‌باشد. جالب است بدانید چنانچه آهک در منطقه رشد این نگین افزون باشد رنگ آن به سمت سفیدی متمایل می‌شود و کمرنگ تر می‌گردد که البته در حالت معمول علت اصلی سفیدی مربوط به اکسید آلومینیوم(Al2O3) است اما در عین حال از اصالت سنگ فیروزه کاسته نمی‌شود و صرفا قیمت بازاری آن کسر می‌گردد.

انواع سنگ فیروزه

این سنگ انواع مختلفی دارد که در ادامه به صورت دقیق بیان می‌شود اما از انواع این سنگ در کشور ایران می‌توان به فیروزه عجمی و شجر (رگه دار) اشاره نمود. فیروزه عجمى بدون رگه و یک‌دست می‌باشد و نوعی از آن در ایران یافت می‌شود بهترین نوع از این سنگ در کل جهان به شمار می‌آید که خواص فیروزه را در حد عالی دارا می باشد و برای خرید فیروزه با این ویژگی باید به صورت عددی و دانه ای اقدام کرد. قیمت آن نیز بستگی اندازه، وزن و رنگ آن از چند ده هزار تومان تا میلیون ها تومان متغییر می‌باشد. بهترین رنگ این گوهر زیبا آبی آسمانی است که محبوبیت بسیار زیادی هم دارد و در نوع عجمی به خوبی می‌توان آن را مشاهد نمود.

نوع شجر نیز به‌صورت رگه دار با رنگ آبی و سبز مشاهده می‌شود این نوع نیز قیمت های متفاوتی دارد و جالب است بدانید که در اروپا نوع شجری مقبولیت بیشتری دارد.

اما به جز این دو مورد، انواع دیگری نیز دارد که تفاوت های جزئی با هم دارند که در ادامه به صورت دقیق آورده شده است:
۱- عجمى: به رنگ آبى پر رنگ است. گران‌بهاتری نوع می‌باشد و به صورت گرد یا بادامى تراش می‌خورد.
۲- شجرى: پس از تراش به صورت شاخه اى یا دندریتى مشاهده م‌شود. این نوع را به صورت‌هاى گرد، بیضوى، اشکى و چهارگوش مى‌تراشند.
۳- عربى: همان نوع شجرى می‌باشد اما با قطر کمتر و ترا ش آن نیز سخت‌تر است. این نوع نامرغوب می‌باشد و به رنگ سبز کمرنگ مشاهده مى‌شود. در صورتى که قطر آن بیشتر باشد، به آن دو بهرى نیز گفته می‌شود.
۴- فیروزه توفال رنگین: مشابه شجرى می‎باشد اما رگه‌های بیشتری دارد.
۵- سنگ چغاله نیم رنگ: نسبتا شبیه عجمى می‌باشد اما کمی کمرنگ‌تر است و روى آن، لکه هاى سفیدى دیده مى‌گردد. نام چغاله به دلیل این است که مشابه میوه نارس کمرنگ‌تر از نوع عجمى اسمی‌باشد.
۶- سنگ چغاله سفید: شبیه چغاله نیم رنگ اما روشن تر می‌باشد.
۷- توفال نیم رنگ: همان نوع توفال رنگین اما با رنگی روشن‌تر است چرا که کاتیون Cu+2 در شبکه بلورى به طور کامل مشاهده ‌نمی‌شود.
۸- نگین توفال سفید: همان توفال نیم رنگ می‌باشد، ‌اما خیل روشن‌تر است.
۹- خاکه: این اسم گذاری در معدن مرسوم می‌باشد. به ابعاد مختلف و کروى در داخل رگه هاى به‌شدت دگرسان و خرد شده و به رنگ آبى روشن تا تیره پیدا مى‌گردد و بسیار ارزشمند هستند.
۱۰- سنگ گل کاسنى: به نوع سبز پررنگ متمایل به خاکسترى اطلاق می‌گردد. علت رنگ آن، وجود کاتیون Fe+2 در ساختمان آن می‌باشد. به این نوع سنگ فیروزه، تلخ نیز گفته می‌شود.
۱۱- سنگ درشت: به نگین های نسبتا درشت که خرد نشده‌اند و رگه دارند، اطلاق می‌گردد.
۱۲- نرم: به نگین های خیلى ریز که براى زینت دادن اشیا استفاده می‌شود، اطلاق می‌گردد.

خواص فیروزه در احادیث معصومین

در احادیث معصومین (ع) به خواص فیروزه اشاره‌های زیادی شده است که در ادامه گردآوری شده‌است:
۱- حضرت محمد (ص) درباب خواص فیروزه می فرمایند:
همانا خداوند به من خطاب کرد: ای پیامبر! همانا من حیا می کنم از این که بنده‌ای در دستش انگشتر فیروزه باشد و دستش را به دعا بلند کند و من دعای وی را مستجاب نکنم و دست خالی برگردانم. (وسائل الشیعه : ۹۵/۵ – بحارالانوار : ۳۲۱/۹۰)
۲- امام جعفر صادق (ع) در باب فواید فیروزه می فرمایند:
امام صادق (ع) خطاب به مفضل فرمود: دوست دارم که هر مومنی ۵ انگشتر در دست کند : عقیق، فیروزه، یاقوت، حدید صینی و در نجف. همچنین می‌فرمایند : نگاه کردن به این نگین باعث شادابی روح و تقویت چشم می‌شود. دست کردن آن سعه صدر (گشایش سینه) و تحمل در برابر مشکلات را زیاد می‌نماید. باعث تقویت قلب شده و به آن نیرو می‌بخشد. حاجات را برآورده و باعث تسهیل در امور می‌گردد. و هچنین : کسی که این انگشتر را در دست کند، فقیر نمی‌شود و بی پول نمی‌ماند. (التهذیب: ۳۷/۶ – وسائل الشیعه: ۴۰۳/۱۴)
۳- امام رضا (ع) در باب خاصیت فیروزه می فرمایند:
شخصی به امام رضا (ع) از نداشتن فرزند شکایت می‌کند. حضرت می‌فرماید : انگشتری از فیروزه بگیر و بر آن بنویس “رب لا تذرنی فردا وانت خیر الوارثین” همچنسن امام رضا (ع) ضمن حدیثی در فضیلت روز غدیر فرمودنده اند که اولین کوه‌هایی که به ولایت امیر مومنان شهادت دادند سه کوه عقیق، فیروزه و یاقوت بودند. اولین کوه‌هایی که اقرار به ولایت حضرت علی (ع) کردند همین سه کوه بودند.
۴- همچنین در برخی روایات درباره خاصیت های سنگ فیروزه آمده است که:
امام علی (ع) چهار انگشتر در دست داشته اند که یکی از آن ها همین گوهر بوده و حضرت آن را برای پیروزی در برابر مشکلات به دست می کرده اند. (المناقب : ۳۰۲/۳ – بحار : ۶۲/۴۲ – وسائل الشیعه : ۹۸/۵)

خواص فیروزه برای روح و جسم

برای این سنگ خواصی ذکر می‌کنند که در ادامه آورده‌شده‌است.
۱- از خواص فیروزه این است که سنگی آرامش‌بخش و بسیار مفید برای دور ماندن از چشم زخم است.
۲- سعه صدر را تقویت نموده و انرژی‌های منفی را از ما دور نگه می‌دارد.
۳- این سنگ همانند عقیق، حرز بسیار موثری در برابر دور ماندن ار بلا به حساب می‌آید.
۴- رونق کسب و کار و آسان شدن کارها را می توان جزو خواص فیروزه شمرد.
۵- این نگین مفید در درمان افسردگی و خستگی است.
۶- استفاده از این گوهر باعث افزایش عشق و محبت شده و علم و هنر را در فرد تقویت می‌کند.
۷- استفاده از خواص درمانی این سنگ قدمتی طولانی در طب دارد، در گذشته پودر این سنگ را به بیمارانی که درد شکم داشتند می‌دادند تا درمان شوند.
۸- همچنین مفید برای بیماری‌های چشمی مانند آب مروارید، تب و گزش حشرات می‌باشد.
۹- از سایر خواص فیروزه می‌توان به درمان بیماری‌های عصبی، تقویت تارهای صوتی، تقویت قلب و درمان بیماری‌های ریوی و تنفسی اشاره نمود. سیستم ایمنی بدن را نیز تقویت می‌نماید. هچنین دربرخی منابع آمده که سنگ فیروزه برای خانم باردار محافظ بوده و مفید است.

معروف ترین جواهرات

دست بند مرصع کاری شده با سنگ فیروزه، مربوط به دوره سلجوقیان

گردنبند فیروزه با قاب طلا، مربوط به دوره ایلخانیان

جعبه مزین به عاج مربوط به دوره صفویان

جقه پادشاهی ناصرالدین شاه

نحوه تشخیص سنگ فیروزه اصل

باتوجه به خواص بسیار فیروزه، این سنگ طرفداران بسیاری پیدا کرده است اما تشخیص سنگ‌ فیروزه اصل امری بسیار دشوار حتی برای افراد حرفه‌ای می‌باشد . هر چند که اکثر نگین فروشان و کارشناسان خبره بر اثر تجربه ناشی از کار با این سمبل جواهرا ت ایرانی، این گوهر شگفت انگیز را با نگاه کردن به رنگ، جلا و رگه های پشت و روی آن به راحتی شناسایی می‌کنند و حتی منشأ و انواع آن را از یکدیگر تشخیص می‌دهند، با این حال راه‌های مختلفی نیز برای افرادی که آگاهی و تجربه کافی در تشخیص آن ندارند، وجود دارد.

به عنوان نمونه در گذشته برای تشخیص نوع با کیفیت از انواع نا مرغوب، آن را بر روی برنج دم می‌کردند و در صورتی که رنگ آن ثابت باقی می‌ماند اصل و اگر به برنج رنگ می‌داد نامرغوب بود. همینطور در عمده فروشی‌ها برای تشخیص نوع طبیعی از نوع غیرطبیعی آن قطعه ای از سنگ را می‌سوزانند اگر به صورت خمیر در آید مصنوعی و اگر مواد باقی مانده به صورت خاکستر باشد طبیعی می‌باشد. روش دیگری که برای تشخیص نوع بدلی ساخته شده از پلاستیک به کار گرفته می‌شود، استفاده از یک سوزن داغ دیده و گذاشتن آن بر روی نگین است که درصورتی که این نگین مصنوعی باشد، بوی صمغ از آن ساطع شده و اثر عمیقی بر روی نگین می‌گذارد.

اما به طور کلی برای تشخیص با نگاه ظاهری به نگین باید بدانید که رنگ اصلی بسته به میزان مس موجود در سنگ (ایجادکننده رنگ آبی)، کروم یا وانادیوم (ایجادکننده رنگ سبز) و آهن (ایجادکننده رنگ زرد)، در دامنه‌ای از آبی کم رنگ تا آبی مایل به سبز و کاملا سبز قرار می‌گیرد. هنگامی که در اثر عوامل محیطی یا شیمیایی تغییر رنگ بدهد و اصطلاحا سنگ فیروزه مرده باشد، از ارزش و فواید درمانی آن کاسته می‌گردد.

اما روش‌های پیشرفته‌ای وجود دارد که نگین های نوع آمریکایی بهسازی می شوند که فقط توسط دستگاه مشخص می‌شود و در حالت معمولی هیچ‌گونه نشانه‌ای مبنی بر این‌که بهسازی شده است یا نه وجود ندارد. با این روش استحکام سنگ چه برای تراش و چه در برابر مواد شیمیایی مقاوم می‌شد. در ایران بیشتر هنوز همان روش سنتی استفاده می‌گردد. با وجود همه این‌ها، به دلیل وجود انواع مختلف این سنگ که به بازار آمده‌است تشخیص آن کار ساده‌ای نیست لذا پیشنهاد می‌شود که حتما از یک فروشگاه معتبر خرید انجام شود تا بتوان از خواص فیروزه بهره کافی را برد.

سنگ فیروزه مرده

اصطلاح جالب “سنگ فیروزه مرده” در بین کارشناسان این گوهر رایج است که اشاره به تغییر رنگ این نگین دارد. این نگین زیبا نسبت به چربی، لوازم آرایشی، روغن و … حساس است و درصورتی که در تماس مستقیم با این مواد قرار گیرد رنگ آبی آن به سبز نامطلوبی تغییر رنگ پیدا می کند. البته باید توجه داشته باشید که سنگ فیروزه سبز هم به صورت طبیعی وجود دارد و اتفاقا علاقه مندان مخصوص به خود را هم دارد ولی نگین مرده رنگ سبز نامطلوبی دارد که در عکس زیر می توانید نگینی را ببینید که بخشی از آن روغن خورده است و اصطلاحا نگین مرده است.

شرایط نگهداری

جهت بهره مندی از خواص فیروزه و لذت بردن از زیبایی های این سنگ بایستی از آن محافظت کافی صورت گیرد. این نگین در برابر خراش، مواد شیمیایی، آب داغ و شوینده های خانگی صدمه‌پذیر است. برای نگهداری از آن موارد زیر توصیه می‌شود:
۱- این نگین نباید با کرم، روغن و ادکن تماس مستقیم داشته باشد چرا که سبب تغییر رنگ آن می‌شود.
۲- انگشتر فیروزه خود را هنگام کار با مواد شوینده از دست خود بیرون آورید. همچنین این نگین نبایستی با آب کلردار تماس داشته باشد.
۳- به طور کلی از تماس مواد چربی با این نگین اجتناب نمایید.
همچنین در برخی مراجع گفته شده وقتی رنگ این سنگ به سمت سبز شدن متمایل می‌شود دلیل آن از دست رفتن آب طبیعی موجود در این نگین به دلیل گرما مثل نور آفتاب است، به‌طوری که حتی نگین عالی نیز در حرارت بالاتر از ۲۵۰ درجه سانتی گراد رنگ آن به سبز مات تبدیل می‌شود.

بهترین معادن

نگین فیروزه در مناطقی هم چون تبت، مصر و جنوب غربی آمریکا به دست می‌آید. گرچه درجه خلوص و رنگ تولیدات اغلب معادن آن با هم تفاوت دارد ولی غالبا این سنگ‌ها حداقل از لحاظ شکل ظاهری شبیه هم می‌باشند.

معدن این گوهر در شهر نیشابور، قدیمی ترین و مهم‌ترین معدن در کشور می‌باشد و در سـطح دنیا نیز از شهرت و اعتبار زیادی برخوردار است. شهر نیشابور از گذشته‌های دور، شهری با اهمیت در کنار جاده ابریشم بود و از یک سمت، فلات ایران را با آسیای مرکزی و از سمت دیگر، فلات آناتولی و سواحل مدیترانه را به چین پیوند می‌داد .

در کشور مصر نیز دو معدن از معادن شبه جزیره سینا که “کشور فیروزه” نام دارد نیز وجود دارد که در جرگه قدیمی‌ترین معادن شناخته شده جهان قرار دارند. این معدن‌ها اکنون ارزش اقتصادی چندانی ندارند و توســط بومیان به شکل ابتدایی استخراج می‌گردد. سنگ این منطقه سبزتر از نوع ایرانی است. امروزه برخی از نگین ها که در ایران خرید و فروش می‌شوند مربوط به شهر بابک کرمان هستند که چندین سال است منابع بسیار غنی از آن یافت گردیده‌است.

جنوب غربی امریکا نیز از لحاظ تولید این سنگ بسیار غنی می‌باشد و مناطقی مانند کلرادو، نیومکزیکو، آریزونا، کالیفرنیا و نوادا از مراکز مهم تولید این نگین در این کشور است اما در حال حاضر، آریزونا بزرگترین تولیدکننده این سنگ در امریکا است. ایالت نــوادا نیز دیگر ایالت آمریکا است که با داشتن ۱۲۰معدن، بخش بزرگی از سنگ فیروزه مورد استفاده صنعت جواهر را تامین می‌نماید.

چینی ها نیز پیش سه هزار سال پیش از میلاد مسیح از خواص فیروزه بهره می بردند و به طور محدود تولید و هنرمندانشان از آن برای برجسته کاری های صنایع دستی خود استفاده می‌کردند. مارکوپولو نیــز در گزارش خود اشاره نموده‌است که در ایالت سی چوان چین این سنگ پیدا می‌شده‌است. در غرب و شرق اســتان تبت نیز از معادن آن وجود دارد.

سنگ ماه تولد

سنگ فیروزه، نگین اصلی ماه آذر است اما متولدین بهمن و اردیبهشت ماه نیز به عنوان سنگ ماه فرعی خود می توانند از فضیلت و خواص فیروزه بهره‌مند شوند. این سنگ انرژی های منفی را به سمت خود جذب می‌نماید، به همین علت گفته می‌شود که زمانی که احساس ناراحتی و یا بیماری می کنید و یا اتفاق ناخوشایندی درحال وقوع است رنگ آن ممکن است تغییر پیدا کند.

سنگ فیروزه در ادبیات فارسی

تقریبا همه شاعران از این گوهر در اشعار خود استفاده کرده‌اند و در شعرشان به بعضی از ویژگی‌های خاص سنگ و رنگ آن، معادن، غواید درمانی و کاربردهای آن، اعتقادات رایج درباره آن و … اشاره نموده‌اند که همه این‌ها نشان از اهمیت آن دارد.

در اشعار پارسی هر کجا اسمی از فیروزه باشد، منظور نوع نیشابوری می‌باشد. برای نمونه در دیوان گران قدر حافظ، در ۶ بیت استفاده شده که در معروف‌ترین آن به سنگ نیشابوری اشاره دارد:

راســتی خاتم فیـــروزه ابواسحـــــاقی
خوش درخشید ولی دولت مســتعجل بود
همچنین جامی درباره گرانقدری این سنگ نیز سروده است :
خرمهره فـــروش مـــی زند بانـگ فــــیروزه دو صد عدد به یک دانگ
فیــروزه نــهـــــد سفــــال را نام تــــا میـــل کـــنـد طبیعــت عام

هر سوالی درباره این گوهر ارزشمند و ناب دارید در قسمت نظرات مطرح نمایید تا کارشناسان شرف آنلاین در اسرع وقت پاسخگو باشند.